|
‘Mijn collega heeft u aanbevolen na een overlijden. Nu is mijn situatie geen overlijdensverlies. Dus wat ik graag zou willen weten, is of u ook voor mij iets kan betekenen.’ Of ik voor iemand iets kan betekenen, is van verschillende factoren afhankelijk, maar de aard van het verlies is meestal niet één van die factoren. Toch is dat wel wat veel mensen denken. Dat een rouwbegeleider iemand is die je alleen kunt benaderen nadat er iemand is overleden. Maar verlies heeft vele gezichten, denk aan een scheiding, een ernstige ziekte, het verlies van werk, of van gezondheid. Of misschien weet je dat een geliefde gaat overlijden en vind je het moeilijk daarmee om te gaan. Ook ik werd in mijn leven op verschillende manieren geconfronteerd met verlies en daardoor weet ik uit eigen ervaring hoeveel impact een ingrijpend verlies kan hebben. Hoe je kunt worstelen om de dagen door te komen. Hoe de muren soms op je af komen. Hoe je kunt verdwijnen in gevoelens van verdriet, pijn, onmacht of boosheid. Hoe uitzichtloos en zinloos je leven kan lijken en hoe de eenzaamheid als een zware deken over je heen kan liggen. Maar ik weet ook, hoe het licht ineens weer door het donker heen kan schijnen. Hoe de mist voorzichtig op kan lossen. Hoe de dagen langzaam weer kleur kunnen krijgen. En hoe moeilijk en zwaar ik de gebeurtenissen in mijn leven soms ook vond, uiteindelijk zijn ze nu een schat aan ervaringen en inzichten die ik, samen met mijn professionele kennis, kan gebruiken om de ander nabij te kunnen zijn en blijven, om werkelijk te kunnen luisteren en waar nodig handvatten aan te reiken. Ben je benieuwd of ik iets voor jou kan betekenen? Of twijfel je?
Bel of mail me dan gewoon even. Rouwen is verdragen en verduren. Maar je hoeft het niet alleen te doen. Ik ontmoet je graag. Eva 0634873111 vrouwenrouw@solcon.nl
0 Reacties
Stervensbegeleiding gaat over het leven Over het algemeen denken we pas na over onze sterfelijkheid, wanneer de dood op onze eigen voordeur klopt. Of op de deur van een geliefde. Met die klop laat de dood ons weten dat hij in de buurt is en niet langer ver weg, achter de horizon. We kunnen hem haast aankijken, voelen. Alleen nog die deur er tussen. De dood zo dichtbij te weten kan ons beklemmen, vasthouden of angstig maken en nog voordat die deur echt open gaat, beïnvloedt hij zo ons hele leven, elke dag, elke nacht en elke gedachte.
Precies daarom gaat stervensbegeleiding voor mij over het leven. Over de vraag: ‘Hoe voeg je leven toe aan je dagen, wanneer je weet dat je gaat sterven?’ Want ik geloof dat je daarin een keuze hebt, elke dag opnieuw. Het gaat over de vraag: ‘Omvat de dood jouw leven, of omvat jouw leven de dood?’ De zorg die ik kan bieden is niet medisch. Mijn stervensbegeleiding betreft mentale, spirituele en emotionele zorg. Het is zorg die rust kan brengen, angst kan verminderen of je vertrouwen kan verstevigen. Niet altijd is het mogelijk om al je zorgen, je angsten of je verlangens te bespreken met je naasten. Niet altijd voel je de ruimte aan hen jouw vragen stellen. Misschien heb je het gevoel dat je de ander daarmee belast. Of misschien vindt de ander het moeilijk of pijnlijk om echt naar jou te luisteren. Als professional heb ik net iets meer afstand, terwijl op hetzelfde moment al mijn zorg en aandacht voor jou is. Tegen mijn cliënten zeg ik altijd: ‘Niets is voor mij onbespreekbaar, niets is raar of een taboe. Alles mag gezegd worden.’ Nog even over het contact met geliefden. Want het is zo belangrijk dat je de verbinding met je geliefden kunt blijven voelen. Het is zo waardevol elkaar vast te blijven houden, zo lang als dat kan. Tegelijk heeft iedereen zijn of haar eigen proces, inclusief emoties, gevoelens of angsten. Dan kan het zomaar gebeuren dat je elkaar ergens onderweg kwijt raakt. En dat is niet nodig. Het is onderzocht dat wanneer een stervensproces op een ‘goede’ manier verloopt - voor de stervende zelf, maar ook voor de mensen daar direct omheen - dat dat ondersteunend is in het rouwproces na het overlijden. Het is zoals een moeder tegen mij zei, na het overlijden van haar zoon: ‘Nu weet ik dat ik alles heb gegeven, alles heb gedaan, ik ben zelfs door mijn zware, mijn zwarte momenten gegaan om bij hem te zijn. Daar heb ik niks laten liggen. En dat geeft mij nu troost.’ Misschien vraag je je af hoe dat er dan uit ziet, stervensbegeleiding, wat ik concreet zou kunnen bieden? Ik luister en ben nabij, ik breng rust, denk mee, ontzorg en organiseer. Ik schroom niet om vragen te stellen. Misschien soms confronterende vragen, maar altijd met de intentie om ruimte te maken. Ruimte in de ander of ruimte in een situatie. Er was een jongeman die kort na het overlijden van zijn moeder tegen mij zei: ‘Wanneer jij was geweest, dan was er weer even rust in huis, dan konden we weer even samen verder. Je was echt een bliksemafleider.’ Dat dus. Dat kan ik zijn. Maar vraag vooral wat je nodig hebt. Eva vrouwenrouw@solcon.nl (06) 348 73 111 22 mei 2019 - 22 mei 2021 Het is al weer twee jaar geleden en nog altijd niet te bevatten. 'Hoe is het om je vriendin te verliezen', vroeg de uitvaartverzorger die dag. Je had nog maar net je laatste adem uitgeblazen en ik had geen antwoord. Dat antwoord kwam met de tijd. En komt nog steeds.
Ik neem je mee in zo maar een voorbeeld. Onlangs had ik een Zoom ontmoeting. De organisator opende met de metafoor van de mayonaisepot en twee koppen koffie. Ken je het? In het kort is het een verhaal dat uitnodigt naar je leven te kijken en dat inzicht kan geven in de vraag of je je tijd en energie geeft aan die dingen of mensen die werkelijk van belang zijn voor jou. Aan de deelnemers werd gevraagd of zij zich wilden voorstellen aan de hand van die metafoor. Toen ik aan de beurt was, werd ik me al pratend bewust van de golfbal die jij voor mij was - en misschien nog wel steeds bent. Ik zag mijn mayonaisepot voor me, een pot met verschillende golfballen, kiezels, zand en koffie. Maar ik zag ook heel helder, dat daartussen gaten zijn gevallen. Omdat er golfballen zijn verdwenen. Omdat er mensen zijn verdwenen. En ik hoorde mijzelf zeggen dat wanneer een golfbal 'verdwijnt', die lege plek door niets of niemand kan worden opgevuld. Het raakte me dat ik dat zo haarscherp en beeldend voor me zag. Het ontroerde me ook, dat ik het missen van jou in mijn leven ineens weer zo pijnlijk voelde. ‘Hoe is het om je vriendin te verliezen?’ Nou, zo dus. Het leven gaat door, de zon komt op, seizoenen komen en gaan, ik geniet en soms ook niet, ik werk, ik ontmoet en mijn mayonaisepot bevat golfballen, kiezels, zand en koffie. Maar de plek van de golfbal die jij voor mij was, is en blijft leeg. Het is een gat in mijn mayonaisepot en dat gat herinnert mij aan jou, aan wie je was en dat je veel hebt achtergelaten: vele herinneringen en bijzondere momenten om te koesteren en dankbaar voor te zijn. Maar dus ook dat gat. En daar kan ik soms zo maar ineens invallen. En dat dat antwoord zich vanzelf aandient. Vanochtend had ik een afspraak met een cliënt. Gisteravond las ik als voorbereiding het verslag van onze vorige ontmoeting nog even door. Ik keek ook naar de hulpvraag, die ze tijdens onze eerste afspraak zelf had geformuleerd. En op dat moment kwam de gedachte in me op: ‘Dit zou zo maar eens een afrondend gesprek kunnen zijn’.
Het is een vraag die meestal tijdens de intake naar voren komt: ‘Hoeveel gesprekken zijn er nodig, denk je?’ Mijn antwoord is dan eigenlijk altijd hetzelfde. Dat ik dat in alle eerlijkheid niet weet. Omdat ieder mens uniek is. Omdat elk verlies uniek is. En omdat we niet weten wat zich in de gesprekken zal laten zien en voelen. Meestal stel ik voor om met drie gesprekken te beginnen en daarna samen te kijken waar we staan. Waar de cliënt staat. Wat ik daarbij altijd zeg is, dat niet ik het aantal gesprekken bepaal, maar dat dat aan de cliënt is. Het is immers de cliënt die ervaart of de gesprekken behulpzaam en ondersteunend zijn. Misschien omdat het vertrouwen is gegroeid, het weer lukt om regie te nemen, er innerlijke rust is ontstaan, er inzicht is gekomen of omdat dingen op hun plek zijn gevallen. Nog even terug naar de cliënt van deze ochtend. Bij haar aangekomen kreeg ik een kopje thee en daarna zaten we tegenover elkaar, zoals we eigenlijk elk gesprek tegenover elkaar zaten. Als vanzelf begon ze te vertellen. Dat ze merkt dat ze zoveel rustiger is, en zachter voor zichzelf. Dat er minder paniek is, en meer vertrouwen. En ook dat ze haar ‘oude’ rol op het werk weer langzaam inneemt. Als vanzelf. En dat daarbij de gedachte in haar was opgekomen: ‘Ik word tóch weer wie ik vroeger was’. Het had haar verbaasd. Na het overlijden van haar man was er zoveel veranderd, in haar leven en ook in haarzelf. Ze had niet gedacht dat ze weer de ‘oude’ zou worden. Eerder spraken we daar al over. Dat dat eigenlijk ook niet kan, weer ‘de oude’ worden; we zijn altijd op weg naar ‘de nieuwe’. Omdat de tijd ons vóóruit trekt en niet achteruit. Maar dat nieuwe is wel inclusief het oude. Inclusief wie je was én wie je bent geworden, door het verlies, de pijn, het gemis, door alles wat je meemaakt in je leven. En nu was er dan onverwacht die herkenning: ‘Hé, daar ben ik weer’. Het maakte haar blij en gelukkig. En het gaf vertrouwen. Even later herinnerde ik haar aan de hulpvraag die ze tijdens ons eerste gesprek had geformuleerd. De vraag ontroerde haar, omdat ze ineens de weg voelde, die ze had afgelegd. Ik vroeg haar of ze nu zelf een antwoord op haar vraag zou kunnen geven. En dat kon ze. Kort daarna zei ze: ‘Het voelt eigenlijk wel alsof dit ons laatste gesprek zou kunnen zijn’. Ik knikte, en zei dat ik hetzelfde dacht. Uit dankbaarheid voor het leven en voor haar vriendschap Vandaag is het zeven jaar geleden dat ik een ernstig ongeluk kreeg. Tijdens een wandeling in het bos viel er een boom op mij. Ik had vele botbreuken, kneuzingen en een klaplong. Ruim een week lag ik in het ziekenhuis. Op een van die dagen appte een vriendin mij dat ze niet kon komen, omdat ze onverwacht zelf óók in het ziekenhuis lag. Ze was zo vreselijk benauwd en dacht aan een longontsteking.
Voor mij was het ongeluk als een korte ontmoeting met de dood. Ten gevolge van de klaplong was er even helemaal geen adem, een vreselijk benauwd moment waarin ik dacht: ‘Zo kun je dus zomaar uit het leven glijden’. Haar arts vertelde haar die week dat ze kanker had en dat ze daaraan zou overlijden. Geen korte ontmoeting dus, maar de start van een jaren durend ziekteproces waarbij de dood elke dag haar metgezel was. In de jaren die volgden hebben wij veel met elkaar gesproken. Haar ziekte en mijn herstellen gaven onze vriendschap een onverwachte verdieping en er was niets waar we het niet over konden hebben. Wat echter steeds duidelijker werd, was dat haar perspectief zo anders was dan het mijne. Haar openheid en eerlijkheid over wat ze meemaakte en moest doorleven maakten dat ik me met haar kon blijven verbinden. Had ze me niet meegenomen in waar zij was, dan zou ik haar nog tijdens haar leven zijn kwijtgeraakt. Dat is gelukkig niet gebeurd en daar ben ik haar nog altijd zo dankbaar voor. Vaak stimuleerde ze mij om met meer mensen te spreken. Voor mijn website schreef ze daarom de woorden: "De kracht van Eva is dat zij ongelofelijk goed luistert. Ik heb al vele uren met haar doorgebracht in goede en slechte tijden, in mijn strijd tegen een ongeneselijk kanker. Ups en downs, verdrietig en lachend. Zij geeft mij rust, brengt mij terug naar de basis, maar het aller belangrijkste is haar luisterend oor." Uit dankbaarheid voor mijn leven en voor haar vriendschap bied ik jou daarom een gratis persoonlijk gesprek aan over de laatste levensfase:
Bel, app of mail me dan voor het maken van een afspraak. Voor meer informatie over stervensbegeleiding kijk je hier. Ik ontmoet je graag. Eva Met handvatten van een ervaringsdeskundige Verlies heeft vele gezichten. Het verlies van gezondheid is er één van, bijvoorbeeld ten gevolge van een ziekte of een ernstig ongeval. Het is mijn ervaring dat fysieke zorg, in het ziekenhuis en ook daarna, veelal op een goede manier aanwezig is. Je lichaam wordt gezien. Maar dat geldt niet altijd voor de hele mens die jij bent, voor jouw geest, of zo je wilt, jouw ziel. Wat doet het met je, wanneer je hoort dat je ziek bent en niet meer kunt genezen. Hoe leer je daarmee omgaan? Of hoe leer je, bijvoorbeeld na een ernstig ongeval, omgaan met de soms blijvende fysieke en mentale beperkingen, met het feit dat je leven er ineens heel anders uitziet? Zoals zovelen heb ik daarin mijn eigen weg moeten zoeken. En op die weg leerde ik, dat de verhalen en ervaringen van anderen mij konden troosten, ondersteunen, stimuleren en bemoedigen. Maar ze gaven mij vooral het besef dat ik niet de enige was. Dus laten we elkaar onze verhalen en ervaringen vertellen. Laten we elkaar bemoedigen en ondersteunen. Want delen is helen. Dit is het verhaal van Margot Margot is 25 jaar wanneer ze een zeer ernstig auto-ongeluk krijgt. Ze ligt volledig in de kreukels en het kost haar maanden, en op sommige gebieden zelfs jaren, om te herstellen en te helen van alle verwondingen, zowel fysiek alsook mentaal-emotioneel. Ik vraag haar wat ze – ruim 20 jaar later terugkijkend op die intensieve en ingrijpende periode – anderen zou willen meegeven die nu iets vergelijkbaars meemaken. Wat heeft haar geholpen om te komen waar ze nu is? Ze antwoordt gelijk: ‘Meebewegen’. In het begin, vertelt ze, was ik totaal afhankelijk, ik kon echt helemaal niks, ik kon zelfs niet zelfstandig eten. Daar heb ik die eerste periode echt mee geworsteld, er was veel verzet. Het was, zoals ik dat nu noem, een periode van gedwongen meebewegen. Gedwongen omdat het niet anders kon. Maar nu weet ik: Als ik me verzet tegen dat wat ik kan, als ik me verzet tegen hoe het werkelijk is - op dat moment - dan kom ik niet vooruit, dan sta ik stil, ook in mijn herstel. En als ik meebeweeg, als ik daar kan zijn waar ik nu ben en doe wat ik nú kan, dan is dat mijn 100% van dit moment. Misschien vind ik dat niet leuk, maar dit is wel wat er is. En dat geeft rust. Ik vraag haar: ‘Wat zou je willen dat iemand toen tegen jou had gezegd’. Ze valt even stil. ‘Ik kan niet iets verzinnen wat niet tegen mij is gezegd, zegt ze dan, wel wat toen wél tegen mij is gezegd, namelijk: ‘Zet een stip op de horizon’. Met mijn vader had ik de afspraak gemaakt: ‘1 september sta jij weer voor de klas’. Het was geen realistische afspraak, maar hij hielp mij wel heel erg op de weg daar naar toe, hij gaf hoop. Even later zegt ze: ‘Oh ja, wat mij niet is gezegd en waar ik later achter ben gekomen, dat gaat over de gevolgen van hersenletsel; over dat je zó niet meer bent wie je was. Door het ongeval viel ik terug in mijn emotionele ontwikkeling en niemand heeft mij dát verteld. Ik weet nog dat ik ’s nachts in het ziekenhuis lag en dat ik als een kind riep: ‘mama, mama, mama’. Dat riep ik echt en ik hoor en voel het nóg, en ook het verdriet, de angst, ik wilde naar mijn moeder. Heel langzaam kwam dat emotiestuk weer terug. En in de eindfase van het ziekenhuis – dat was na 6 weken of zo – toen was ik heel opstandig en had ik weer een soort van pubergedrag. Daardoor was de afstand van de mensen tot mij zo groot, want niemand begreep mij. Aan de buitenkant was ik gewoon een vrouw van 25 jaar, maar emotioneel was ik een kind. En dát had ik graag geweten, dat ik door het trauma teruggevallen was in mijn emotionele ontwikkeling. En dat ik stapje voor stapje weer terug zou komen bij wie ik - emotioneel gezien was vóór het ongeluk.’ Hoe omvattend de impact van dat terugvallen was, legt ze uit aan de hand van nog een voorbeeld. Ze vertelt: ‘Toen ik net weer op mijzelf woonde, had ik een afspraak met een vriendin. Ik was die afspraak helemaal vergeten, ineens stond ze voor de deur. En het was geen onwil, maar ik had mijn routines nog niet op peil, dat je met een agenda leeft en zo. Zoveel dingen die zo normaal zijn, bijvoorbeeld dat je weet wat je die dag te doen hebt, dat was er ineens niet meer. Ik heb me daar later heel erg over geschaamd, terwijl ik er dus eigenlijk niets aan kon doen. Er was een kloof, tussen hoe mensen mij zagen - en wat er van mij werd verwacht - en wie ik op dat moment van binnen was. Ik voelde me daarin alleen.’ Ze sluit af met de woorden: ‘Nu weet ik dat je elke dag anders bent, elk moment ben je in feite anders. Ook als ik het ongeluk niet had gehad, dan was ik niet meer geweest wie ik was toen ik bijvoorbeeld 20 was. We veranderen. Dat maakt het al met al wat zachter; ik hoef niet meer te strijden, het is oké. En dat vind ik heel erg troostend.’ Het verhaal van Margot laat ons eens te meer zien, dat je verzetten tegen dat wat er is, enorm veel energie kost. Daarover wordt wel eens gezegd: Houd maar eens een bal onder water. Wat ze ons ook laat zien, is dat het je kan helpen wanneer je begrijpt wat er met je gebeurt. Begrijpen brengt begrip en dat zou er dan zo maar toe kunnen leiden dat je je niet langer verzet tegen dat wat er is.
En - Elisabeth Kübler-Ross leerde het ons al: wij mensen zijn gelaagde wezens. Wij hebben niet alleen een fysieke, maar ook een mentale, een emotionele en een spirituele dimensie. Onze maatschappij is vooral erg gericht op het lichaam, op doorgaan en flink zijn en natuurlijk, dat brengt ons ook best ver. En, wanneer je lichaam in de kreukels ligt, dan ís het ook van groot belang dat daar alle aandacht en zorg voor is. Maar het is niet alleen je lichaam, dat in de kreukels ligt. Het is ook van belang aandacht te geven aan gevoelens en gedachten of te bezinnen. Wat is er nou eigenlijk gebeurd. Wat doet dat met mij? Waar sta ik nu en wie ben ik nu? Op die manier geef je aandacht aan de hele mens die jij bent. Doe je dat niet, dan zou je zomaar de verbinding met jezelf kunnen verliezen. En daar word je pas écht eenzaam van. Als ik wakker word zie ik dat ik een appje heb: ‘Eva, kan ik je bellen vandaag?’ Het is een van de dingen die ik mijn cliënten op het hart druk: schroom niet contact te zoeken wanneer je ergens mee zit, als je een vraag hebt of als je het gevoel hebt dat je vastloopt.
Later die dag bellen we. Zij vertelt. Ik luister. Het gaat niet goed, zegt ze, er zijn verschillende dingen die zich opstapelen in haar hoofd. De mantelzorg voor haar moeder die haar op dit moment zwaar valt. De afronding van het bedrijf van haar man; doet ze het wel goed? Er komen nog steeds mailtjes binnen in zijn mailbox, ze opent de mailbox daarom elke week, maar dat is óók confronterend. En dan is er haar werkgever die zegt dat ze begrip heeft voor haar situatie, maar haar aan het einde van een gesprek vooral laat weten dat ze wél haar uren moet opbouwen. Ze vindt dat moeilijk, want ze doet immers zo haar best. Het werken leek ook echt goed te gaan, het geeft haar structuur en ze had haar uren al weer aardig uitgebouwd, maar ineens ging het gewoon niet meer. Alsof haar hoofd niet meer wilde. En tot slot is er de afgelopen dagen steeds weer die ene gedachte: ‘Wordt het wel weer normaal, word ik wel weer wie ik was’. Ik probeer haar gerust te stellen en leg uit dat het niet raar is dat ze zich voelt zoals ze zich nu voelt. Het is niet niks immers, je partner verliezen, het leven weer oppakken, het gemis daarin tegenkomen - overal waar je kijkt en bent. Ik zeg haar dat wat ze nu ervaart past binnen een gezond en normaal rouwproces. Ik leg ook uit, dat ze niet meer ‘de oude’ wordt, dat kan ook niet, we kunnen niet terug in de tijd, we kunnen alleen maar vooruit. Het verlies draagt ze met zich mee, maar dat wil niet zeggen dat ze zich blijft voelen zoals ze zich nu voelt. De pijn van het missen zal gaandeweg veranderen, van kleur, van intensiteit. Het zal zich verweven met haar leven, met wie zij nu is. Gaandeweg ons gesprek wordt ze rustiger. De kluwen van gedachten is door het praten ontward en we hebben samen gekeken naar wat ze praktisch zou kunnen doen om de druk die ze ervaart te verlichten. Wanneer we het gesprek afronden bedankt ze me en benoemt ze ook, dat er weer wat meer rust is. Wat ben ik blij dat ze contact zocht. De uitspraak op mijn visitekaartje ‘Rouwen is verdragen en verduren, maar je hoeft het niet alleen te doen’ is voor mij meer dan woorden: het is oprecht een verbinding aan willen gaan met de ander en die ander laten weten dat ik er ben, ook tussen de gesprekken door. Schroom dus niet. En waarom dat zo belangrijk is. Ik weet het nog heel goed. Als de dag van gisteren.
Ik was een van de 18 deelnemers van een Inspiratieweek die begon op 7 november 2008. Het was een cadeau aan mijzelf. Een verjaardagscadeau. Later noemde ik het ’t mooiste cadeau dat ik ooit had gehad. Als ik mijn ogen sluit ben ik weer terug in de grote ruimte met die enorme raampartij, uitkijkend op het veld achter het gebouw, en met het podium in de uiterste hoek van de ruimte. We deden een opstelling. Om de beurt kregen we de opdracht onszelf neer te zetten zoals wij onszelf zagen in de wereld. De exacte opdracht zal anders verwoord zijn hoor, maar dit is hoe het in mijn hoofd zit. Toen ik aan de beurt was, positioneerde ik de overige 17 deelnemers, inclusief de docent, in de ene hoek van de ruimte. Zelf ging in de andere, de meest uiterste hoek van de ruimte staan, op het podium. Toen ik zag wat ik had gedaan, raakte ik geëmotioneerd. Van buiten zien hoe ik mijzelf van binnen voelde – altijd – raakte iets primairs, iets essentieels. Later gaf ik er woorden aan: ‘Ik word niet gezien’. En het mij niet gezien voelen gaf mij dan weer de overtuiging dat ik er niet bij hoorde. Niet echt. Inmiddels weet ik dat ‘je niet gezien voelen’ een bijna universeel gevoel is. Vele anderen heb ik het horen zeggen: ‘Ik voel mij niet gezien. Ik voel mij niet serieus genomen. Ik doe er niet toe.’ Gelukkig kreeg ik, tijdens een vervolgopleiding, handvatten aangereikt en leerde ik mijzelf zien. Ik zag in dat wanneer ik blijf wachten tot iemand anders mij ziet, ik mijzelf afhankelijk maak. Ik zag ook in dat niemand mij ziet, en ook niet kán zien, zoals ik mijzelf zie. Want wanneer de ander naar mij kijkt, zit hij of zij daar per definitie tussen. Dat hoeft niet erg te zijn, zeker niet als de ander zich daarvan bewust is, maar toch is het anders. Het mijzelf leren zien heeft mij meer gebracht dan ik onder woorden kan brengen. Misschien kom ik het dichtst in de buurt wanneer ik zeg dat het primaire, het essentiële dat geraakt werd in die oefening in november 2008, geheeld is. Dat klinkt heel groot, en dat is het ook. Tegelijk impliceer ik daarmee dat het primaire, het essentiële kapot was en misschien was dat ook wel zo. In hoe ik de wereld zag - en wat ik daarin waarnam - ontbrak iets belangrijks. Ikzelf. Het waarom en waardoor of door wie is daarin voor mij niet belangrijk. Het is belangrijk dat ik het nu zie. Ik werd er onafhankelijker van. Of, beter misschien: minder afhankelijk. Want natuurlijk vind ik het nog steeds ontzettend fijn om door een ander gezien te worden. Daar groei en bloei ik van. Maar toch. Ik ben er niet meer van afhankelijk. En nu ik mijzelf kan zien, kan ik ook mijn eigen vragen stellen. En kan ik mijn eigen antwoorden horen. Het is misschien zelfs zo, dat ik pas mijn éigen leven ben gaan leiden vanaf het moment dat ik mijzelf ging zien en voor waar ging nemen. Pas nu ik in mijn eigen voetstappen sta, kan ik de weg lopen die ik in dit leven heb te gaan. Jezelf zien wanneer het met jou en met je leven goed gaat, dat lukt vaak prima. Maar wanneer het minder goed met je gaat, bijvoorbeeld na een ingrijpend verlies, dan blijkt het ineens veel lastiger om jezelf te zien. Want met name wanneer we ons niet goed voelen is het zoveel eenvoudiger om naar buiten te kijken, naar de omstandigheden van ons bestaan. Niet naar binnen, want daar is het donker, en verdrietig en pijnlijk. En het lijkt dan ook zo logisch om – wanneer je voelt dat het anders moet – dáár iets te veranderen. In die buitenwereld. Je hoopt dat je je daar dan beter door gaat voelen. En dat is soms ook even zo. Maar toch is de buitenwereld, wanneer het erop aankomt, niet de plek waar wezenlijke verandering vandaan komt. Die begint altijd bij het begin. En dat ben jij. Een gezamenlijke verantwoordelijkheid In de afgelopen weken vertelden twee cliënten mij dat de werkgever ondersteuning biedt in het rouwproces. Zo liet de ene werkgever weten dat de kosten voor rouwbegeleiding mogen worden gedeclareerd. Bij de andere werkgever past de rouwbegeleiding binnen het persoonlijk ontwikkelplan van cliënt. Los van het feit dat dit gebaar de werknemer financieel ondersteunt, is vooral het signaal van belang: ik zie je. Ik zie je én ik wil je ondersteunen om op een goede en gezonde manier terug te keren in het werk. Een werkgever die een dergelijke handreiking doet, heeft veelal ook begrip voor de grilligheid en onvoorspelbaarheid van het rouwproces.
Een voorbeeld. Een van mijn cliënten had bedacht - en ook al in haar agenda genoteerd - dat ze vanaf die week weer een uurtje langer zou werken. Maar een situatie op het werk deed haar twijfelen. Na die situatie had ze een paar slechte dagen gehad en daardoor kreeg ze het gevoel, dat ze misschien toch nog niet zover was. In eerste instantie beschreef ze dit zelf als een stagnatie in het re-integreren. In het woord stagneren klonk stiekem ook een oordeel door. Ik stelde haar de vraag: ‘Is het stagnatie? Of zou je kunnen zeggen dat de onrust en druk die je ervaart op je werk een signaal zijn. Een signaal misschien, dat je meer wilt dan nu kan?’ Na even nadenken antwoordde ze dat ze misschien het werk toch te veel laat bepalen. Wanneer een werknemer na een ingrijpend verlies terugkeert op het werk, is het belangrijk om in gesprek te gaan en te vragen: ‘Hoe zie je de terugkeer naar werk voor je? Wat is er mogelijk en wat niet? Wat heb je nodig?’ Gemaakte afspraken kunnen vervolgens worden vastgelegd in een plan. Zo’n plan kan houvast en perspectief bieden, aan beide partijen. Tegelijk kan zo’n plan nooit leidend zijn. Immers zoals elk mens uniek is, zo is elk rouwproces uniek. En dat vraagt vertrouwen, zowel van de werkgever, als van de werknemer. Van de werkgever het vertrouwen dat de werknemer doet wat goed is. Dat ze goed voor zichzelf zorgt, waardoor ze zichzelf bekrachtigt, Dat ze haar grenzen aangeeft, wat kan helpen om vertrouwen terug te vinden. Van de werknemer het vertrouwen, dat het misschien niet meer wordt zoals het was, maar dat het langzaamaan weer beter zal gaan. En dat vraagt tijd. Wanneer de opbouw van uren niet loopt zoals gepland wil dat niet zeggen dat het niet goed gaat. Het laat vooral zien dat een terug-naar-werkplan niet in steen is gebeiteld en dat een rouwproces zoals gezegd vaak onvoorspelbaar verloopt. Zou de werkgever vasthouden aan het opgestelde plan, of zou de werknemer niet naar zichzelf ‘luisteren’ en over grenzen heen gaan, dan bouwt de werknemer niet op, maar breekt eerder af. Gelukkig gaf de werkgever uit het voorbeeld ruimte en vrijheid aan de werknemer om de werkuren op te kunnen bouwen in een voor haar passend tempo. Dat helpt haar om de teugels in eigen handen te nemen en dat geeft kracht en vertrouwen. Vaak wordt gezegd dat je werk en privé gescheiden moet houden, maar in een rouwproces is dat bijna niet mogelijk. Rouwen is het leven leven zoals dat voor je ligt na een ingrijpend verlies. Dat leven kan voelen als een onherbergzaam gebied dat je nog niet kent en waarin je ook jezelf niet kent. Het werk ligt daar niet buiten, het ligt er middenin. Werken en rouwen gaan hand in hand omdat jij jezelf mee neemt, waar je ook bent. Een goede en gezonde terugkeer op het werk na een ingrijpend verlies is daarmee in mijn optiek niet alleen de verantwoordelijkheid van de werknemer, maar ook van de werkgever. De kracht van een reisplan in een rouwproces Halverwege december belde ze me. Haar partner was het jaar daarvoor overleden en vriendinnen hadden haar aangeraden eens met iemand te gaan praten. Via via kreeg ze mijn naam. Vier weken later zaten we bij mij thuis tegenover elkaar aan de keukentafel.
Tijdens zo’n eerste gesprek zijn er een paar dingen van belang. Eén van die dingen is de hulpvraag. Waar loopt iemand tegenaan in het dagelijks leven? Wat vindt iemand moeilijk? Deze cliënt had geen concrete hulpvraag, ze liep naar eigen zeggen nergens tegenaan of in vast. Toen ik haar vroeg wat haar had doen besluiten een afspraak te maken, antwoordde ze: ‘Anders loop je misschien maar door.’ Wanneer er geen concrete hulpvraag is, dan is dat iets waar we zo’n eerste gesprek samen naar kijken. Immers, zonder hulpvraag is het moeilijk ergens aan of mee te werken. In dit gesprek waren het de vragen: ‘Wat gun je jezelf, waar verlang je naar, en, wat mis je’, die iets in haar wakker maakten. Ze gaf gelijk een helder antwoord. Zo’n verlangen dat heel spontaan naar boven borrelt kan een prachtige hulpvraag zijn: niet uit het hoofd, maar uit het hart. Ik stelde voor bij dit verlangen een reisplan te maken. Het reisplan waar ik graag mee werk bevat een paar vaste onderdelen. Het bevat in ieder geval het verlangen zoals dat door de cliënt is verwoord. Daarnaast vraag ik de cliënt het verlangen in de uitvoering zo concreet mogelijk voor zich te zien. Hoe concreter, hoe beter. En dan is er de tijd; een reisplan wordt werkzaam door er een begin- en eindtijd aan te koppelen. Doe je dat niet, dan loopt de energie weg. Tot slot mag – wat mij betreft – de valkuil niet ontbreken; de valkuil is dat wat jou weghoudt van jouw verlangen. Door de belangrijkste valkuil (van dat moment) te benoemen en deze een plek te geven in het reisplan, zet je de valkuil als het ware in het licht en wanneer iets in het licht staat zul je er minder snel in stappen. Je gaat het eerder zien en dat kan een: ‘oh ja-gevoel’ geven. Dan kun je besluiten toch een andere keuze te maken. Het benoemen van je verlangen en dat verlangen vervolgens concreet maken, maakt iets wakker in de ander. Dat zag ik ook deze ochtend weer gebeuren. Het was alsof de zon doorbrak, alsof er iets open ging wat een tijdje dicht had gezeten. Zo kan de hulpvraag, in combinatie met het reisplan, je helpen de weg terug te vinden naar jezelf. |
Helderheid in de mistZoekend naar mezelf schrijf ik al mijn hele leven. Het schrijven helpt me te komen tot de essentie. Van mij, mijn gedoe, mijn vreugde en verdriet, kortom van mijn leven. Schrijven brengt helderheid in de mist. Het brengt me naar gebieden waar de zon schijnt. Al is het maar voor even. |
RSS-feed