|
Er komt een spraakberichtje binnen. Kort en zacht, want zoveel energie heeft ze niet meer. Toch klinkt er kracht door haar woorden heen. Zachte kracht. En tussen de woorden vallen regelmatig stiltes. Het zijn geen ongemakkelijke of lege stiltes, maar stiltes die de woorden verbinden, niet alleen met elkaar, maar vooral met haar. En wanneer woorden licht konden geven dan zouden haar woorden licht geven.
Ze vertelt hoe ze op de bank zit, mijmerend, met een kopje thee, voor het raam. Het grote raam dat uitkijkt naar de tuin. Ze vertelt dat de reeën weer terug zijn. Vijf stuks maar liefst. Haar vreugde daarover is goed te horen. Ze zegt dat ze zo geniet van iedere dag die zich weer aandient en dat iedere dag een cadeautje is. In haar leven is alles weggevallen, ze leeft haar laatste uren, dagen, of misschien nog weken, wie zal het zeggen. En toch straalt ze uit dat álles er is en dat het goed is. En dat laatste zegt ze ook vaak. Omdat ze soms moeite heeft haar ogen scherp te stellen stuur ik haar een spraakberichtje terug. Ik zeg dat haar woorden mij raken. Dat ik zoveel mensen spreek die geleefd worden door de waan van de dag. En dat ik weet dat het mij soms ook gebeurt. En in die aanzuigende werking van de waan van de dag, kunnen we denken dat die waan het leven is. Een leven waarin we uit alle macht proberen om aan verwachtingen te voldoen. Van de maatschappij en van onszelf. Maar in die verwachtingen raken we veel kwijt. Niet alleen de verbinding met onszelf, maar daarna ook die met de ander. Aan dat mechanisme ontsnappen lijkt bijna onmogelijk. Maar in een paar zinnen laat zij zien hoe eenvoudig het kan zijn. Gewoon eenmaal per dag in stilte op de bank zitten met een kopje thee. Mijmeren en naar buiten kijken. Echt kijken. Naar de kleuren van het seizoen, de vogeltjes, de reetjes, de zon of misschien de regen. Al was het maar vijf minuten. Vijf minuten losgekoppeld zijn van de buitenwereld. Vijf minuten om je werkelijk te verbinden met jezelf, je lichaam en je adem. Vijf minuten niets moeten, geen gedachten, geen agenda, geen verwachtingen. Vijf minuten om weer samen te vallen met wie jij bent, op dat moment. Het kan. En het zou een wereld van verschil maken. Misschien kunnen die vijf minuten – in het zicht van de eindigheid – dan zomaar als oneindig voelen. En kun jij in die vijf minuten ervaren wat zij ervaart: dat wanneer alles lijkt te zijn weggevallen, in stilte zichtbaar wordt dat alles er altijd is.
0 Reacties
Vandaag is het de geboortedag van Sjoerd, de zoon van mijn vriendin. 23 jaar zou hij zijn geworden. Helaas overleed hij 10 juli 2016, na een slopend ziekteproces, aan de gevolgen van leukemie. Er zijn verschillende momenten rondom zijn ziekte en sterven die voor altijd in mijn geheugen staan gegrift. Momenten waar ik, wanneer ik mijn ogen sluit, moeiteloos naar terug kan keren. Gisteren sprak ik mijn vriendin. Ze vertelde hoe ze die ochtend in het herinneringenboek van haar zoon had gebladerd en daar een stukje tegenkwam dat ik schreef over zo’n bijzonder moment. ‘Misschien is het een idee om het in je blog te zetten’, zei ze. En dat vond ik een mooie gedachte. Vooral ook, omdat ik nu weet, dat die bijzondere avond het begin was van een mooie traditie. Want elk jaar, op de geboortedag én op de sterfdag, komen alle vrienden opnieuw bij mijn vriendin. Om samen te zijn, te delen, over Sjoerd te vertellen, om te lachen, te huilen én om op het leven te proosten. Ik neem je mee terug naar de avond van 14 juli 2016. Het is 19.30 uur. De bel gaat. Ze zijn er. Eén voor één lopen ze de woonkamer binnen. Een iets gespannen houding, zo ook de gezichtsuitdrukkingen. Ze geven een hand. Gecondoleerd. Een eerste schuchtere omhelzing wanneer ze Annet zien. Er wordt een blik geworpen in het kamertje waar Sjoerd ligt. Ongemakkelijk. Ze zoeken steun bij elkaar. In een blik, een klop op de schouder, samen een biertje pakken uit de keuken. ‘Waar staat het drinken?' 'Hier jongens, in de keuken, voel je vrij en pak wat je wilt.’ Daar gaan ze. Langzaam uit hun schulp. Nog meer jonge mannen komen binnen. Jonge vrouwen ook. De bel blijft gaan. Soms loopt een groepje als vanzelf om het huis heen. Zoekende blikken naar binnen. Is het goed? Het is goed. Vanavond is alles goed.
De energie in en om het huis verandert. Zoveel grote lijven, zoveel emoties. Na korte tijd komen de joints tevoorschijn. Ook dat is goed vanavond. Het is het afscheid van Sjoerd. Op z’n Sjoerds. Hoe zou dat anders moeten dan met bier, een joint en vrienden. Veel vrienden. Ongelooflijk hoeveel vrienden Sjoerd om zich heen heeft verzameld, hoeveel mensen hij heeft weten te verbinden. En allemaal hebben ze hun eigen verhaal. Met behulp van het bier en de joints komen die verhalen los. Zo nu en dan loopt er iemand bij Sjoerd naar binnen. Soms zijn ze er alleen, soms met elkaar. Er wordt gehuild. Veel en luid. De kist wordt beschreven met hartverwarmende woorden. Een steelse mannenkus wordt gegeven. Zomaar. Op zijn koude hoofd. Wie durft er nog te zeggen dat het met de jonge mensen van de toekomst niet goed komt? Vanavond wordt het tegendeel bewezen. Er is oog voor elkaar, jong en oud. Armen worden wat onwennig om elkaar heen geslagen en ook de tranen die al weken vast zaten, vinden vanavond hun weg. Het stroomt. En hoe! Er wordt gevraagd of de vrienden hun herinneringen met Sjoerd op papier willen zetten om daar een mooi herinneringenboek van te maken. Het heeft geen aansporing nodig. Elk moment van de avond zit een lang lijf op de stoel voor de schuifpui. Rug gebogen, zoekend naar woorden, vellen worden vol geschreven. Halverwege de avond worden er hamburgers bezorgd. 80 stuks van Mac Donalds. Het is het gebaar van oom Tonie die nog iets te vereffenen heeft met Sjoerd. Ze gaan er in als koek. De woorden ´dank u wel´ zingen overal boven uit. En ze gaan op, die hamburgers, allemaal. Muziek klinkt er ook. Buiten, op het terras. Met gitaar en zang. Ook daarin vinden ze elkaar en ook daarin vinden de emoties hun weg. Om 21.30 wordt het einde van de avond aangekondigd. Als vanzelf komen alle vrienden in beweging. Bierflesjes gaan terug in het krat. De peuken worden van het terras geveegd. De partytenten worden ingeklapt en bekertjes die overal staan worden verzameld en weggegooid. Nog snel een biertje. Ja, nog één dan. En dan is het afscheid echt daar. De omhelzingen zijn inniger nu, vrijer ook. Nogmaals dank. Zo fijn dat dit zo kon, zo op deze manier. Sjoerd zal wel denken, dat hadden we veel eerder moeten doen. Nog even zijn ze bij Sjoerd, nog eenmaal samen. Dan gaan ze weer. Wanneer bijna iedereen is vertrokken vraagt één van de vrienden of hij nog even bij Sjoerd piano mag spelen. Natuurlijk mag dat. De deur gaat dicht en hij neemt zijn moment. Hoe mooi kan het zijn. Dan is iedereen weg. Het huis weer leeg. Het zindert wat na. Het was goed. Het was meer dan goed. Alles kwam samen. Sjoerd heeft zijn lichaam verlaten, maar is meer dan ooit bij ons allemaal. We hebben hem, zijn vriendschap, zijn liefde en ook elkaar in ons hart gesloten. Het komt goed. Het komt helemaal goed. Eva Vanochtend nam ik afscheid van een vriendin. Ik nam afscheid, omdat ze nog maar kort zal leven. Zelf zei ze daarover, terwijl ze met haar hand over haar lichaam gleed: ‘als ik het zo voel, dan heb ik nog een week of vier’.
Wij ontmoetten elkaar zo’n tien jaar geleden. Ik werkte bij een opleidingsinstituut – een levensschool eigenlijk – en zij volgde daar een opleiding. Meer dan elkaar vluchtig kennen was het toen nog niet. Tot ze me zo’n vier jaar geleden een mail stuurde, waarin ze vertelde dat ze ziek was en dat ze me graag zou willen ontmoeten. Die ontmoeting resulteerde erin, dat ik haar mocht interviewen over haar ziek zijn. We hadden een prachtig gesprek over hoe ze tegen het leven en de dood aankeek, wat ze mocht ontdekken over zichzelf in het ziekzijn, over vol in het leven staan – ook als je ziek bent – en ook over de zin van haar leven. Van het interview werd een korte film gemaakt, een film die nu – zichtbaar voor iedereen – op YouTube staat. Want dat wilde ze graag. 'Alles wat ik nu leer – in dit ziek zijn – zei ze, leer ik niet alleen voor mijzelf. Ik wil het graag delen'. En zo geschiedde. Daarna bleven we in contact. Met enige regelmaat reed ik naar haar toe en altijd hadden we mooie gesprekken waarin ze me vertelde over waar ze ‘was’ in haar ziekzijn, wat haar bezig hield, wat ze moeilijk vond of waar ze van genoot. En ik op mijn beurt vertelde haar over mijn leven. Op een gegeven moment besloten we, dat we vriendinnen waren. Het was niet het soort vriendschap waarbij je elkaar met grote regelmaat ziet, of waarbij de app’jes over en weer vliegen, maar wel het soort vriendschap waarbij je elkaar begrijpt, vaak zonder woorden, een vriendschap gebaseerd op wederzijds vertrouwen en respect. Wanneer we elkaar zagen, was het altijd goed, we haakten als het ware bij elkaar aan, of, misschien beter gezegd, tuneden bij elkaar in en konden over alles spreken. Maar nu, nu was dan toch het moment gekomen om afscheid te nemen. Dat wilde ik heel graag en ik was blij dat ze daar ruimte en energie voor had. Niet alleen wilde ik haar nog een keer in de ogen kijken, vooral wilde ik haar bedanken. Haar vraag aan mij, om met haar op zoek te gaan naar een manier om haar inzichten ‘vast te leggen en te delen’ heeft mij enorm veel gebracht. Haar onvoorwaardelijke vertrouwen in mij maakte, dat ik mijzelf leerde te vertrouwen. En zo zat ik vanochtend in de hoek van de bank waar zij lag. Haar benen lagen over mijn benen en daar overheen lag een dekentje. Haar hond aan mijn voeten. Een intiem samenzijn. En ik ontdekte opnieuw mooie dingen over afscheid nemen. Afscheid nemen kan alleen maar in het moment. En afscheid kan alleen maar wanneer je ín dat moment ten volle aanwezig bent, met huid en haar. Het heeft zo weinig zin je er op voorhand zorgen over te maken of op voorhand angstig te zijn voor dat wat komt. Wanneer je oprecht aanwezig kunt zijn in het moment, je aan kunt sluiten bij de ander, vallen de zorgen en angsten als vanzelf weg. Afscheid nemen is loslaten. Maar voordat je los kunt laten, zul je eerst vast moeten houden. En dat is wat wij deze ochtend deden. We hielden elkaar vast. We hielden elkaar vast in onze aandacht en aanwezigheid. Ik stapte voor even in haar wereld en verder was er niets. We spraken over de vele mooie ontmoetingen die ze nu nog heeft. Allemaal cadeautjes, zei ze daarover. Ze vertelde over de mensen die bij haar ‘aanwezig kunnen zijn’ en over de mensen die dat niet meer kunnen. Voor wie het naderende afscheid het contact in het hier en nu in de weg zit. Ze zag het zoals het was, zonder oordeel. We spraken over de laatste weken en hoe ze die voor zich ziet, over het naderende afscheid en haar mooie plekje op de natuurbegraafplaats. De dood is ongrijpbaar. Te weten dat zij nu zo’n andere weg gaat volgen, dat kan ik snappen met mijn hoofd, maar tegelijk kan ik het niet bevatten, ik kan er niet ‘bij’. Maar deze ontmoeting was zo concreet en werkelijk als een ontmoeting maar kan zijn. Er was even geen verleden, geen toekomst, er was alleen maar hier en nu en wij samen. En daarin was alles aanwezig. Op het moment dat ik wilde zeggen: ‘als het je te veel wordt ….’, sprak zei de woorden: ‘ik ga je dag zeggen’. Nog één keer een knuffel en nog één keer elkaar in ogen kijken. Een zoen door het glas van de deur en daarna stapte ik weer de wereld in. Het was goed. Vorige week belde ze me. Of we een afspraak kunnen maken. Deze week ontmoeten we elkaar in een bos, ergens tussen haar en mijn woonplaats in. Er is veel regen voorspelt, maar gelukkig blijft het gedurende onze wandeling vooral droog.
In een mail die ze me eerder stuurde, heeft ze beschreven wat er speelt in haar leven. Ze schreef over een miskraam, het verlies van toekomstperspectief en het kwijtraken van haar moeder aan de gevolgen van dementie. Ze schreef ook dat ze een intake had staan met een psycholoog, maar dat het tegelijk voelde, alsof er niets ‘mis’ is met haar dat ‘opgelost’ moet worden. Daarom heeft ze mij gebeld. We lopen de parkeerplaats af en slaan een bospad in. Ze begint voorzichtig te vertellen. Ik luister en stel soms een vraag. Nadat we een klein stukje hebben gelopen stel ik voor om een oefening te doen die haar kan helpen om uit haar hoofd te komen en meer verbinding te krijgen met haar lichaam. We zoeken een plekje langs het pad en sluiten onze ogen. Wanneer we na de oefening weer verder lopen verandert de toon van het gesprek. Om zicht te krijgen op haar manier van omgaan met verlies, vraag ik of er eerdere verlieservaringen zijn geweest. Ze vertelt me hoe haar beste vriend overlijdt wanneer hij nog maar 17 jaar is. Hij was haar maatje, ze waren als Jip en Janneke, hebben bij elkaar in de wieg gelegen en speelden altijd samen. Ook later, toen ze allebei naar andere scholen gingen, bleven ze elkaar wekelijks zien. De impact van het overlijden was enorm groot. Dan vertelt ze me dat ze zichzelf na zijn overlijden als het ware een opdracht heeft gegeven. Hij zou voortleven in haar. En wanneer ze later kinderen zou krijgen, zou ze zijn leven doorgeven. Het was geen bewuste opdracht, maar het lijkt erop dat hij wel een belangrijke rol speelt en heeft gespeeld in haar leven. Deze opdracht leek het verlies nog iets van zin te geven. Deze maand is het 18 jaar geleden, dat hij overleed. Deze maand zou ook het kindje geboren worden dat ze bijna 3 maanden bij zich mocht dragen. De maand november, die al die jaren zo’n moeilijke maand was, zou een maand worden van vreugde en van leven. Maar het mocht niet zo zijn. Twee gebeurtenissen die ogenschijnlijk niets met elkaar te maken hebben, die in de tijd gezien ook zo ver uit elkaar liggen, lijken zich in haar te hebben verbonden. Waar alles in haar zei, dat dat verlies van vroeger nu geen rol meer speelde, lijkt het erop dat dit toch is waar ze moet zijn. Dat het verlies van 18 jaar geleden het verlies is waar de recente verliezen op leunen. Maar wanneer het onderste verlies wankelt, wankelt de hele ‘compositie’. Dit eerste verlies vraagt opnieuw haar liefdevolle aandacht. Dit is het begin. Na een ingrijpend verlies ziet de wereld er ineens heel anders uit. Soms letterlijk in je eigen huis, omdat er een gezinslid is weggevallen. Soms in je dagindeling, omdat je je baan verliest. Soms in je sociale leven, omdat een vriend of vriendin is weggevallen. En soms binnen je eigen mogelijkheden, omdat je bijvoorbeeld te maken hebt met verminderde gezondheid, mobiliteit of ziekte. Maar naast dat ‘feitelijke’ verlies, kennen we ook de olievlek van verlies, de gevolgen van het verlies, het verlies achter het verlies. Vaak onzichtbaar voor de buitenwereld. Wanneer je je partner verliest, verlies je niet ‘alleen’ je maatje in huis, maar misschien ook wel degene die de vuilnis altijd buiten zette, of de administratie deed, of altijd het initiatief nam om erop uit te gaan, of jou écht zag en soms zei: 'pas je wel op jezelf'? En als je je baan verliest, dan verlies je niet alleen structuur in je week, maar ook je collega’s, en inkomen, en zingeving. En wanneer je te horen hebt gekregen dat je ongeneeslijk ziek bent, dan valt je toekomst misschien wel weg. Misschien ga je een behandeltraject in, kun je niet meer werken, staat je relatie door alle spanning onder druk, of moet je leren loslaten maar weet je bij God niet hoe. Hoe ga je om met alle gevoelens, emoties en vragen die zich dan aandienen? En waar blijf jij zelf, te midden van alle veranderingen? De kracht van samen Om dat nieuwe leven of die nieuwe realiteit te ontdekken en daar op een nieuwe manier handen en voeten aan te geven, heb je de mensen in je omgeving nodig. Om naar je te luisteren, om met je mee te denken, een arm om je heen te slaan of je te ondersteunen waar dat nodig is. Maar als er niemand is, of niemand neemt het initiatief, hoe vraag je dan hulp? En wanneer? En aan wie? En doe je dat gelijk, of moet je het toch eerst zelf proberen? Natuurlijk kun je wachten met hulp vragen. Wie kent niet de gedachte: ‘straks gaat het vast wel weer beter’, of, ‘daar wil ik de ander niet mee lastigvallen’, of, ‘ik moet me niet aanstellen: schouders eronder en door’. Maar waarom zou je wachten als het nu niet goed met je gaat? Waarom zou je de mensen in je omgeving, die belangrijk voor je zijn en een rol spelen in jouw leven, niet meenemen in jouw nieuwe realiteit. Waarom zou je ze niet eerlijk vertellen over dat nieuwe leven, waar je nog niet zo goed raad mee weet? Waarom zou je je verdriet of wanhoop niet delen? En waarom zou je geen hulp vragen bij de dingen die je moeilijk vindt of die niet goed lukken. Twee weten meer dan één. En ook: één en één is drie. Dat is een mooie gedachte, toch? Één en één is drie Het is de gedachte van samen dragen en naar elkaar omzien. Het is de krácht van samen en de versterkende werking die samen heeft. Maar de realiteit is vaak weerbarstig en de ervaring leert, dat wanneer we ons écht slecht voelen, diep verdrietig zijn of het gevoel hebben dat het écht niet meer gaat, dat het ons juist dan niet lukt om die hulp te vragen. We weten niet hoe. We weten niet aan wie. We durven niet. We schamen ons. En we weten eigenlijk ook niet wat we nodig hebben. Dus sluiten we ons op achter de voordeur van ons huis en wachten tot het beter wordt. Of we wachten tot iemand bij ons aanbelt en oprecht de vraag stelt: ‘hoe is het nu met je’. Maar die vraag komt niet. Of soms wel, maar dan wil de ander het echte antwoord niet horen. De kracht van de veilige, vertrouwde vreemde Wanneer er in je nabije omgeving niet de hulp en ondersteuning is die je nodig hebt, of wanneer je die niet wilt of kunt vragen, dan kan het, om met de woorden van Marinus van den Berg te spreken, zo fijn zijn wanneer er een veilige, vertrouwde vreemde is, omdat je dan kunt zeggen wat je niet tegen iedereen kunt zeggen. Je hoeft geen rekening te houden met de gevoelens van de ander en het mag even helemaal over jou gaan. Hulp vragen is geen brevet van onvermogen, geen teken van zwakte en er is niks mis met je. Als we ons been breken, gaan we naar het ziekenhuis. Als we ziek zijn, bellen we de dokter. Als we depressief zijn, kunnen we terecht bij een psycholoog. En als we te maken hebben met een ingrijpend verlies in ons leven en worstelen met het verdriet, de rouw en alle veranderingen die daarbij horen, dan kunnen we uitreiken naar de mensen om ons heen. En als dat niet lukt, kunnen we contact zoeken met een professioneel rouwbegeleider: een veilige, vertrouwde vreemde, die naar je kan luisteren, je handvatten aan kan reiken en je kan ondersteunen in het terugvinden van je eigen kracht en waardigheid. Vrouw & Rouw
Eva de Vries (06)348 73 111 Gisteren, zaterdag 5 oktober, stond ik op het Event Leven en wonen in de Meerpaal in Dronten. Vlak voor vier uur, het einde van de beurs, kwam er een jonge man in een mooi blauw pak naar mijn tafel. Zijn ogen gleden over de boeken en bleven hangen bij het boek: ‘Kinderen helpen bij verlies’ van Manu Keirse. Ik wachtte even en vroeg toen aan hem of hij een vraag had en of ik iets voor hem kon betekenen. Hij vertelde over het grote verdriet in zijn jonge gezin en over de zorgen die hij had om zijn dochtertje. Toen tranen zich een weg zochten naar boven, slikte hij ze dapper weg.
Een gesprek voeren in de setting van een beurs is niet gemakkelijk en wanneer het een intiem en gevoelig onderwerp is, is het bijna niet te doen. Ik hoopte toch, dat ik hem iets mee had kunnen geven. Maar toen ik vannacht wakker lag, herinnerde ik me het gesprek en er bleef één zin hangen: ‘Wij zijn als gezin heel sterk’. Het was een zin die hij meerdere malen uitsprak. Als een mantra. Ik dacht: ‘Misschien mag jij en mogen jullie wat minder sterk zijn.’ En ik vroeg me af of ik dat met zoveel woorden wel had gezegd. Een gebeurtenis zo groot als het verhaal van deze jonge vader slaat een gat in het leven. Een gat ook in dit gezin. Die wond vraagt liefdevolle aandacht, niet even, maar een leven lang. Een pleister plakken en dan door willen gaan, is niet mogelijk. Ik zou hem nog zo graag willen zeggen: ‘heb ik godsnaam verdriet’. Omdat ik uit ervaring weet, hoe belangrijk dat is. Maar ook omdat ik ineens voelde dat dat zomaar een sleutel zou kunnen zijn in zijn zorgen om dat kleine meisje. Lieve jonge vader, wanneer deze woorden jou op de een of andere manier bereiken, dan wil ik je graag uitnodigen voor een wandeling in het bos. Natuurlijk helemaal vrijblijvend. Eva (06 348 73 111) De weg van hoofd naar hart is niet altijd eenvoudig. In een rouwproces al helemaal niet. Te weten dat iets, of iemand, er niet meer is en er ook nooit meer zal zijn, is moeilijk en soms zelfs onmogelijk te aanvaarden. Met het hoofd een missen vaststellen, als een feitelijke constatering, dat is misschien nog wel te doen. Dan is het een aanvaarden van de realiteit. ‘We doen het ermee’, zeggen we dan, en die uitspraak gaat vaak vergezeld van woorden als: ‘het hoort bij het leven’, of, ‘die of die heeft het nog veel zwaarder’. En dan weer door. Maar de nuchtere feiten laten afdalen naar je hart, stilstaan bij herinneringen en durven voelen wat die van binnen in je teweeg brengen, daar is veel moed voor nodig. Een stille getuige kan dan ondersteunend zijn. Holding the space
Een stille getuige is een ander mens die liefdevol, in stilte en zonder oordeel luistert en ten volle aanwezig is, ongeacht wat er gebeurt. Een stille getuige omvat de ander als het ware met al zijn aandacht, met een open en zacht hart. Een stille getuige zet zijn eigen ego aan de kant en is dienstbaar aan de ander en het proces. Een stille getuige kan zo helpen dragen. Al is het maar voor even. De Engelse uitspraak: ‘holding the space’ geeft dit misschien nog beter weer: je voegt niets toe, maar houdt de ruimte voor de ander en wat er wil gebeuren open. Onlangs sprak ik een vrouw die haar partner verloor. Ze vertelde me over schuldgevoelens en dat ze dat van zich af wilde schrijven in een brief. Ze wist ook al, wat ze met die brief wilde doen. Ze zou deze op een voor hen beide speciale plek voorlezen. Aan haar partner, aan God en ook aan zichzelf. Ik deed de suggestie haar kinderen uit te nodigen daarbij aanwezig te zijn, als stille getuigen. Niet met de bedoeling om er met elkaar over in gesprek te gaan of er wat van te vinden, maar om het moment, de woorden én de intentie te bekrachtigen. Om de ruimte waarin haar woorden zouden ‘vallen’ liefdevol open te houden: holding the space. Spannend én helend Het is niet eenvoudig om je intiemste gedachten, angsten, overwegingen of bekentenissen uit te spreken of op te schrijven en hardop voor te lezen aan iemand die hier niet meer is. Het is misschien nog wel moeilijker om dat te doen in aanwezigheid van iemand die er nog wél is. Maar tegelijkertijd bevestigt de toehoorder, in al zijn stille aanwezigheid, wat er gebeurt. Je wordt gezien, je wordt gehoord. En dat is naast spannend vooral ook helend. De stille getuige kan, door een liefdevolle aandachtige en betrokken houding zo écht ondersteunend zijn. Dienstbaar aan het proces En dan daarna, vraag je je misschien af? Hebben we het er dan niet over? Kan ik als stille getuige geen vragen stellen? De ervaring leert, dat het moeilijk is woorden te geven aan zo’n intieme ervaring. Het gaat er in ieder geval niet om, om terug te blikken of te evalueren. Het is niet de bedoeling dat je je mening geeft of vanuit nieuwsgierigheid vragen stelt. Nee, het gaat om de ander, om zijn of haar proces, en dat jij daar getuige van mag zijn. In stilte, waardigheid en verbondenheid. Waar ik in het leven vaak een vrouw zonder tekst ben - want niet sterk in small talk - ben ik vanaf vandaag voor altijd een vrouw mét tekst. Ook als ik niets zeg. Hoe dat zo kwam? Een logisch antwoord daarop heb ik niet. Ik vond het eerlijk gezegd niks. Probeerde mijn kinderen ook te overtuigen het niet te doen. En toch.  Het is een manier om je uit te drukken en je verhaal te vertellen, dat is is zeker. Maar dit is toch echt vooral voor mijzelf. Een mantra, een bezwering misschien zelfs. Heb het leven lief, hoe het ook naar je toekomt en zelfs wanneer alles tegenzit en er dingen gebeuren die je écht niet wilt. Maar wanneer het er ís, heeft verzet of ontkenning geen enkele zin. Voor mij was dat de afgelopen jaren hard werken. En nog steeds vraagt het elke dag liefdevolle aandacht. Dat dit prachtige lied (in dit verhaal gezongen door Elske de Wall, maar oorspronkelijk van Liesbeth List) het laatste nummer was dat mijn vriendin toevoegde aan haar playlist voor haar afscheid, was misschien de druppel die mij deed besluiten. Vijf jaar lang worstelde zij met haar ziekte en haar onvermijdelijke sterven. Vijf jaar lang verzette ze zich met hand en tand. Dat ze juist dit lied in die laatste dagen van haar leven toevoegde, emotioneert mij enorm en voelt als een opdracht die ze naliet. Heb het leven lief.
Als de stormwind gromt en als de lente komt. En verberg je niet Wanneer iemand mij belt, is dat meestal niet direct met een concrete hulpvraag. Op het moment van dat ene telefoontje, is het leven van de ander en de weg die hij of zij moet gaan vooral niet concreet en niet helder, maar onoverzichtelijk en onbegaanbaar. Dat ene telefoontje wordt vaak vooraf gegaan door twijfel, spanning en onzekerheid en dan is dat de lading waarmee de ander het gesprek ingaat. Het formuleren van een heldere hulpvraag is daarmee meestal een brug te ver.
Vanaf het allereerste moment dat ik naar de ander luister, ben ik alert op de hulpvraag. De hulpvraag is belangrijk in de begeleiding, niet alleen als rode draad voor mij om aan vast te houden en naar terug te kunnen keren, maar vooral als anker voor de cliënt. Deze hulpvraag gaat voorbij omstandigheden, voorbij problemen, angsten, pijn, verdriet of ingewikkeldheden. Hij passeert als het ware het denken en richt zich op wat er in het hier en nu nodig is om de omstandigheden aan te kunnen kijken, te kunnen dragen en doorleven. De jonge vrouw die mij vlak voor de zomervakantie belde beschreef een complexe geschiedenis. In wat zij mij vertelde, kon ik aan de telefoon nog geen hulpvraag beluisteren. In het intakegesprek, twee weken later bij haar thuis, ging ze nog dieper op haar geschiedenis is en haar hulpvraag leek ver weg. Tot hij, aan het einde van ons gesprek, ineens klip en klaar voor ons op tafel lag. ‘Ik ben vaak verdrietig, maar dat wil ik niet, daar heb ik geen tijd voor’, zei ze. Ik herhaalde wat ze zei en was daarna even stil. Toen kon ze horen, wat ze zelf had gezegd. Er kan veel spelen in je leven. Soms is het zo veel, dat alles in elkaar lijkt te grijpen en verwordt tot één grote kluwen waarop jij geen enkele grip meer hebt. De omstandigheden gaan met jou aan de haal en jij bent vooral bezig met het blussen van brandjes. Maar wanneer je links het brandje hebt geblust, dreigt het vuur op rechts fel op te vlammen. Bij deze jonge vrouw vroeg het verdriet om alles wat er wás gebeurd en nog steeds gebeurde in haar leven haar aandacht. Maar daar had ze volgens haar geen tijd voor, omdat ze brandjes moest blussen. Ze nam zichzelf daarmee niet serieus waardoor ze zichzelf als het ware ondermijnde en het contact met zichzelf dreigde te verliezen. Iets in haar wist dat het anders mocht, maar ze wist niet hoe. Als begeleider kan ik de complexiteit en omstandigheden van iemands leven niet veranderen. Waar mijn kracht ligt, is bij het samen kijken naar de realiteit, precies zoals die is. Het benoemen en aannemen van de hulpvraag is dan een krachtige en behulpzame eerste stap. Door jezelf serieus te nemen in wat er op zielsniveau nodig is, bekrachtig je jezelf in het kunnen dragen en doorleven van de omstandigheden in je bestaan. Daarmee is aandacht geven aan dat wat aandacht vraagt, als een rode draad, waaraan je je steeds opnieuw kunt vastgrijpen. 'Hoe is het om je vriendin te verliezen', vroeg iemand mij. Je was net overleden en lag nog op het bed in de woonkamer. Ik keek naar je en zei: 'dat weet ik niet, dat ga ik de komende maanden en jaren ervaren'.
Natuurlijk ervoer ik het eerder: verlies, gemis, verdriet, pijn. Soms was het heel dicht bij, soms was het wat verder weg, soms was het zeurend, soms verscheurend, soms zachte tranen, soms hard schreeuwen in de auto, soms emotioneel en soms fysiek. De ervaring van verliezen en missen leeft ín mij en is onderdeel van wie ik ben. Toch is het deze keer weer nieuw, want niet eerder overleed mijn vriendin. 22 mei 2019 – het einde en een nieuw begin Vanochtend vroeg ben jij heel stilletjes vertrokken uit je lichaam. Het ging ineens toch nog snel. Het was goed, zeiden we tegen elkaar, je had rust nu. Misschien durfden we dat vooral tegen elkaar te zeggen, omdat het jouw eigen woorden waren: dat het goed was en dat je rust had. Die woorden hielden ons op de been. Gelukkig waren er die eerste dagen ook de praktische zaken. De verzorging van jouw lichaam, de kaart, het afscheid, de locatie, de boodschappen, de bloemen. Er was veel te doen en dat hield ons lekker bezig. Soms waren er ineens tranen, maar dan was er ook wel weer wat te doen, onze bezige handen kregen de aandacht die ons hart nog niet kon verdragen. 25 mei Het missen laat zich in kleine stukjes zien, als een glimp van hoe het vanaf nu zal zijn. Of eigenlijk is het meer een zwarte vlek. Met het jou niet meer in de ogen kunnen kijken, verlies ik onherroepelijk de blik in de spiegel die jij was. De spiegel waarmee jij mij mijzelf liet zien zoals alleen jij dat kon. Jouw afwezigheid maakt me sprakeloos. 29 mei De dag van het afscheid. Licht en donker in een beklemmende omarming. Het sluiten van de kist, een laatste blik op jouw gezicht en dan weer praktisch. Op naar Landgoed Roggebotstaete, waar familie en vrienden zich hebben verzameld. Ons verdriet wordt opgetild door de prachtige natuur, het warme welkom en de dartelende schapen. Wat we samen beleven laat zich moeilijk in woorden vatten. De rit naar het crematorium daarentegen, laat zich omschrijven als het zwartste moment van die dag. Niet alleen omdat we jouw lichaam achter moeten laten, maar vooral omdat er geen warm welkom voor ons is. Ons koude hart heeft warmte nodig, een liefdevolle blik, desnoods een kop warme koffie, maar de realiteit is slechts kilte en wachten. Nadat we voor de laatste keer onze handen op jouw kist hebben gelegd, rijden we terug naar het landgoed. Al van ver zien we dat er nog familie en vrienden zijn en de ontvangst is opnieuw hartverwarmend. De wijn doet de rest. We voelen ons gedragen en worden weer een beetje mens. 31 mei Ik word wakker en weet gelijk dat zorgvuldigheid deze dag van belang is. Een vriendin noemde het later de man met de hamer. Het vraagt dat ik de indrukken van de afgelopen 2 weken inadem, door mij heen laat gaan en dan voorzichtig weer uitadem. Een rollercoaster was het, er was geen tijd om werkelijk stil te staan bij wat er gebeurde. Wij volgden jou en bewogen mee in jouw proces. Mijn weten, mijn ziel, mijn diepste zijn kon en kan het nog niet bevatten. Als ik iemand app dat mijn vriendin is overleden is dat als een bevestiging voor mijzelf, en kan ik licht aanraken wat het met me doet. Onbegrijpelijk, onwezenlijk en tegelijk de realiteit. 1 juni Ik krijg een lieve kaart, iemand wenst mij sterkte met mijn verlies. Het besef dondert opnieuw naar binnen: nooit meer. Zo krijgt gemis dus ook een gezicht, geheel onverwacht. Deze dag, waarin ik grotendeels alleen thuis ben, voel ik hoe de afgelopen dagen en weken in mij werken. Alsof er nu pas ruimte is om beelden naar boven te laten komen waardoor ook gevoelens hun weg vinden. Heel gezond dus, maar ook verdrietig. Jouw foto heeft een lijstje gekregen, een kaars staat ernaast. Ik luister naar de door jou gekozen muziek die gedraaid werd tijdens de afscheidsdienst, ik staar voor me uit, ik huil, en voel me intens moe. 2 juni Stiltewandeling op Roggebotstaete. Een vos kruist mijn pad. Stil staat hij even naar mij te kijken. Ik kijk terug. Dan verdwijnt hij in de struiken. Ik zoek je, ik zoek betekenis, ik ruik de herinnering van het afscheid en mijn tranen vinden moeiteloos hun weg. 3 juni Terugkijkend voelt het, alsof je me bij de hand hebt genomen, door jouw stervensproces heen. Maar je liet me ook weer los, zoals je alles los moest laten. Ik kan je niet meer zeggen wat dat voor mij heeft betekend, ik kan je niet meer vragen hoe je de laatste dagen hebt beleefd en doorleefd, ik kan je niet vragen hoe je bent aangekomen en wie jou bij de hand nam. Hoe is het om je vriendin te missen? Het begin is er. 6 juni Missen. Eigenlijk is het een raar woord, met verschillende betekenissen waarin het woordje ‘niet’ het kernwoord is. Niet meer kunnen zien, niet meer kunnen spreken, niet meer kunnen app'en, niet meer kunnen bellen. Jij bent niet meer. Wat er wel is, is leegte. Leegte die zich vult met mismomenten. 9 juni Koffie op het landgoed. Ik zoek jou in alles wat ik zie. Ik weet ook, dat ik je niet hoef te zoeken, omdat ik je niet zal vinden. En tegelijk ben je er. Steeds en overal. In jouw tas die nu om mijn schouder hangt, in jouw omslagdoek die nu mij verwarmt. En toch zit in die aanwezigheid ook het missen. Genadeloos en onbarmhartig, als een koude golf die soms ineens de hoek om komt. 13 juni Voor het eerst na jouw overlijden heb ik weer yoga. We beginnen met een stille oefening in aandacht. Voor ik er erg in heb, stromen de tranen over mijn wangen. Ik laat ze zachtjes gaan. 14 juni Mijn laatste opleidingsdag. In de aankomoefening voelt ik jou ineens heel dichtbij. De emoties daarna, bij mijn eindpresentatie overvallen me. Ik benoem mijn opbrengst van deze opleiding en geef daarmee woorden aan wat ik nu ten diepste weet. Tegelijk ben ik mij ervan bewust, dat deze doorleefde kennis er zonder jouw sterven niet zou zijn. Dankbaarheid vermengt zich in verwarring met verdriet. 15 juni Ik bedenk allemaal verklaringen waarom ik zo moe en ook terneergeslagen ben. Ik heb een drukke week gehad, een manuele behandeling ondergaan en er is zorg rondom mijn moeder. Maar waarom geef ik niet gewoon toe aan het feit dat ik verdrietig ben, dat ik jou mis, dat ik het moeilijk vind de eenzaamheid en pijn in de ogen van jouw man te zien, dat ik iets zoek wat er niet meer is, ook in mijzelf. Mag de rauwe rouw er zijn? Ik geef me eraan over. 24 juni Jouw zoon doet vandaag auditie. Wat was je blij en trots met dat bericht. Wat zou je er graag bij zijn geweest, mee hebben willen praten over de muziekkeuzes. Maar hij heeft het allemaal alleen moeten doen. En ik? Ik mis je gewoon. Ik zou zo graag even bij je binnenlopen om te zien hoe het met je is. Ik wil je in jouw hoek van de bank zien zitten. Ik wil je in je ogen kijken. En dat je dan vraagt hoe het met mijn moeder is. Jij weet immers als geen ander hoe zwaar die zorg kan zijn. Ik wil dat je vraagt of ik thee wil. Of wijn. Ik wil ook zo graag tegen je zeggen hoe bijzonder ik het vond zo dicht bij jou en jouw sterven te mogen zijn. Maar dat ik het nu wel heb gezien. Dat je nu wel weer terug kunt komen. Kom maar terug, dan kunnen we weer samen lachen, huilen, praten, stil zijn. 6 juli Het is de eerste verjaardag zonder jou. De gasten komen binnen, één voor één, zoals elk jaar. Maar jij niet. Je foto staat stil op het houtblok. Het bevestigt slechts de lege plek aan tafel. Wanneer de hamburgers worden geserveerd, iedereen z’n bordje vol schept en de glazen nog eens worden gevuld overvalt mij ineens gemis. Tranen schieten omhoog, ik krijg geen hap door m’n keel. In het geroezemoes laat jouw afwezigheid zich ineens heel scherp voelen. 9 juli Samen met jouw man rijd ik naar het crematorium om jouw as op te halen. Het is een kort bezoek, gevuld met papieren formaliteiten en voor we het weten lopen we met een kartonnen tasje naar buiten. In het kartonnen tasje zit een strooikoker met daarin jouw as. Als ik opzij kijk, zie ik tranen, ontreddering, het tasje is té bizar voor woorden. Thuisgekomen drinken we nog een kop koffie. De strooikoker staat op het tafeltje in de keuken. Buiten breekt de zon door de wolken. Hoe is het om je vriendin te missen? Nou zo dus, stap voor stap sluipt het besef naar binnen. En tegelijk gaat het leven door, komt de zon op, vult de agenda zich met afspraken en breekt de vakantieperiode aan. Het is al twee maanden geleden. Het is pas twee maanden geleden. Het missen ís er gewoon en misschien wel vooral in de kleine, onverwachte momenten. En hoe moeilijk ik het missen ook vind, ik hoop van harte dat ik dat de rest van mijn leven blijf doen. Misschien over een poosje wat minder scherp, en dat is ook goed, maar mag het missen er blijven en mag het gevuld worden met dierbare en liefdevolle herinneringen. |
Korte verhalenZoekend naar mezelf schrijf ik al mijn hele leven. Het schrijven helpt me te komen tot de essentie. Van mij, mijn gedoe, mijn vreugde en verdriet, kortom van mijn leven. Schrijven brengt helderheid in de mist. Het brengt me naar gebieden waar de zon schijnt. Al is het maar voor even. |
RSS-feed