Overlevingsmechanismen en Zelfzorg

Ik zit tegenover haar aan haar keukentafel. Ze vertelt. Dat er niemand is overleden, maar dat haar man haar en het gezin heeft verlaten. Zomaar, zonder uitleg. Hij is er dus nog wel, maar hij is er ook niet meer. De kinderen hebben hem al maanden niet gezien. Ze vertelt dat ze zo emotioneel is, dat ze haar emoties niet onder controle kan houden. Ze kan niet meer functioneren en voelt zich afgedankt. Maar er is meer, veel meer. Het vertrek van haar man lijkt de spreekwoordelijke druppel te zijn. De druppel die ze niet meer alleen kan dragen, die over de rand van de emmer klotst. ​

Bij de huisarts is ze al geweest. Hij wilde haar kalmeringstabletten voorschrijven, maar dat vond ze geen goed idee. Ze voelt intuïtief dat er iets anders nodig is. Haar emoties kan ze niet reguleren, maar om deze met pillen te onderdrukken? En de praktijkondersteuner, die ze ook sprak, stelde gesprekken voor. Bij die gesprekken zou aandacht worden gegeven aan wat er in het verleden is gebeurd. Maar dat wil ze niet. De gebeurtenissen uit het verleden zijn al op zoveel verschillende plekken besproken. Dat het nu niet goed gaat, heeft te maken met het vertrek van haar man. Daar wil ze het over hebben. Ze vraagt naar mijn aanpak. ​

Ik leg haar uit dat ik werk met het hier en nu, maar dat wat er nu gebeurt vaak beïnvloed wordt door het verleden. Ik vertel dat wij, vanaf het moment dat we worden geboren, mechanismen ontwikkelen. Mechanismen die ons helpen om te gaan met wat er in ons leven gebeurt. Maar er kan een  moment komen in je leven waarin je merkt dat je vastloopt en dat het niet meer gaat. De mechanismen werken dan niet meer met je mee, maar werken je tegen. Iets in ons – ik noem het ons gezonde deel - weet dan, dat het anders mag, maar hoe doe je dat? In mijn optiek zijn onze aandacht en ons bewustzijn daarin de sleutel. Pas wanneer je je mechanismen herkent en erkent kun je bewust andere keuzes gaan maken. En kan er iets veranderen. Dat begrijpt ze.​

In het gesprek dat volgt wordt me duidelijk dat deze vrouw haar hele leven gewend is geweest haar blik op de ander te richten. Al vanaf haar vroegste kinderjaren was het noodzakelijk om alert te zijn op haar omgeving, want binnen haar gezin van herkomst was het niet veilig. Zo ontwikkelde ze zeer gevoelig afgestemde voelsprieten en dankzij deze voelsprieten kon ze zich staande houden. In haar eigen gezin nu, kwamen die voelsprieten ook goed van pas. Niet omdat het er niet veilig was, maar omdat er zorg nodig was rondom de kinderen. Zij  zag en zorgde. En zo raakten haar voelsprieten nog fijner afgestemd. Als vanzelf deden ze hun werk en stonden ze altijd ‘aan’.
 
De relatie met haar man was daarin voor haar een basis. Ze deden alles samen en overlegden alles, ze voelde zich gesteund en verbonden. Tot er een aantal jaren geleden wat veranderde in de zorg die nodig was rondom de kinderen. Vanaf dat moment trok haar man zich langzaam terug, hij vond het moeilijk zich emotioneel te verbinden. Dat wat ze samen zo zorgvuldig hadden opgebouwd begon te wankelen en in de bodem waarop zij stond werden de eerste scheuren zichtbaar. Met het definitieve vertrek van haar man schoof de bodem met een schok helemaal onder haar voeten weg. Er was niets meer om op te staan en ze viel in een gat.​

Maar het leven ging wel door. De zorg voor de kinderen lag nu helemaal bij haar. Alle zorg lag bij haar. Haar voelsprieten gaven als vanouds signalen door, maar het ging niet meer. Het was alsof ze in een onbekende ruimte was gevallen. Een ruimte waarin ze werd overspoeld door heel veel gevoelens. En die gevoelens kwamen in contact met de gevoelens die ze in haar hele leven zo zorgvuldig had genegeerd, maar die wel opgeslagen lagen in haar lichaam. Het golfde in haar. Soms letterlijk. En daarin kon ze zichzelf helemaal kwijtraken. Natuurlijk snapt ze heel goed dat het nu belangrijk is om aandacht te geven aan zichzelf en goed voor zichzelf te zorgen. Dat ze pas weer kan geven en er voor de ander kan zijn als er weer iets te geven is. Maar Zelfzorg? Ze weet werkelijk niet hoe ze dat moet doen.
 
Na ons eerste gesprek stuur ik haar een mail met daarin een paar opdrachten. Deze opdrachten richten zich vooral op bewustwording en waarneming. Het kan haar helpen zicht te krijgen op haar mechanismen en ook op haar ‘hulpgeversreflex’. Door zichzelf gade te slaan, kan ze leren voelen wanneer haar voelsprieten ‘aan’ gaan en zal ze waar gaan nemen wanneer ze iets automatisch doet of ergens automatisch op reageert. Ik vraag haar niet te ‘doen’, maar vooral te ‘zijn’, te kijken en te voelen. En elk oordeel los te laten.​

Een week later ben ik weer bij haar thuis. Nog voor ik zit, zegt ze dat ze nog niet snapt hoe de aandacht en het bewustzijn haar handen en voeten kunnen geven in het omgaan met haar emoties. Ik antwoord dat ik haar mijn ‘handen en voeten’ aan zou kunnen reiken, maar dat ik haar daarmee niet zou helpen. Mijn handen en voeten helpen mij in moeilijke situaties. De opdrachten die ik haar gaf, zijn erop gericht dat zij haar eigen handen en voeten ontwikkelt en zichzelf daarin bekrachtigt door te oefenen.
 
Ik vraag haar hoe het de afgelopen dagen is gegaan. Al snel wordt me duidelijk dat zich hier en daar wat veranderingen hebben voorgedaan in haar reageren op een situatie. Ze reageerde niet automatisch, maar met aandacht voor zichzelf en wat er in haar gebeurde. Ik benoem wat ik hoor. Ze reageert door de aandacht te vestigen op wat nog niet is gelukt. Maar ik haal haar terug naar wat wel is gelukt en laat haar zo zien dat er is iets veranderd. Dit zijn haar eigen handen en voeten.​

Eén van de voorbeelden die ze geeft gaat over een afspraak die ze heeft gemaakt. Ze spreekt haar twijfel uit over het moment van de afspraak en vraagt aan mij wat ik daarvan vind. Ik vraag haar wat zij tegen haar vriendin zou zeggen, wanneer die haar deze vraag zou stellen. Dat bevestigt haar in wat ze eigenlijk wel weet. Ik zeg haar dat wat kan voelen als een ‘nee’ tegen de ander eigenlijk een ‘ja’ is voor zichzelf. Dat besef kan maken dat ze de ander net iets anders aanspreekt en net wat steviger in haar eigen schoenen kan blijven staan. Ik zeg haar ook dat dit Zelfzorg is. 
 
De sleutel tot échte verandering ligt altijd bij jezelf, maar soms zitten we vast in patronen en hebben we de ander nodig om ons te spiegelen en ons bewustzijn wakker te maken. Aan deze keukentafel worden daarin de eerste stappen écht gezet.