DE WAARDE VAN HET GENOGRAM
Het is alweer twee weken geleden dat ik de tweede en tevens laatste dag volgde van de training Systemisch werken en rouw bij Buro Nazorg in Zwolle. Het waren twee intensieve en interessante dagen die zich niet alleen kenmerkten door een plezierige mengeling van theorie en praktijk, maar ook doordat we afwisselend werden aangesproken: de ene keer als lerende deelnemer en de andere keer als professional. Heel plezierig.
Eén van de onderwerpen waarmee we werkten was het genogram. Een genogram is een grafisch overzicht (stamboom) waarin drie of vier generaties en hun onderlinge relaties worden weergegeven. Belangrijke familiegebeurtenissen zoals sterfgevallen, verhuizingen, ongevallen, ziekte en verbroken contacten kunnen in het genogram worden opgenomen. Bij rouwbegeleiding kan het genogram een middel zijn om samen met een cliënt verborgen patronen en dynamieken binnen een familiesysteem zichtbaar te maken.
Na de eerste trainingsdag kregen we de opdracht mee om, ter voorbereiding op de tweede dag, een genogram te maken van onze eigen familie. Dat bleek nog een hele klus. Zo kende ik bijvoorbeeld niet alle feiten (namen, geboortedata, sterfdata, miskramen, vroeggeboorten) van familieleden. Om mijn genogram toch zo compleet mogelijk te maken ging ik in gesprek met mijn moeder. Dat is gelijk ook het doel van het genogram: de dialoog aangaan en beweging brengen in het systeem.
Het zelf maken van een genogram maakte voor mij als rouwbegeleider, heel zichtbaar en voelbaar waar een cliënt mee geconfronteerd zou kunnen worden. Zo werd ik me meer bewust van mijn herkomst en familiegeschiedenis. Niet eerder was zo voelbaar en zichtbaar dat ik er niet geweest zou zijn wanneer er iets in dat systeem anders zou zijn verlopen. Ook kwamen er vragen omhoog, bijvoorbeeld hoe het voor mijn oma was om haar man al op 28-jarige leeftijd te moeten verliezen. En hoe het voor mijn vader was om zonder zijn vader op te groeien. Het zijn vragen die ik niet eerder had en waarop ik nu geen antwoord meer zal krijgen.
Ook het tekenen van relatielijnen vond ik confronterend. Hoe waren of zijn relaties? Zijn ze goed, innig, moeizaam, of gebroken? Dat weten is één ding, maar de relatielijnen op papier zien is iets heel anders. Het bracht mij bij de vraag of ik een relatie, waar sprake is van verwijdering, zo wil laten bestaan, of dat het misschien tijd is daar iets mee te doen. Kortom, het werken met het genogram brengt een innerlijk proces op gang.
Ook in tweetallen gingen we aan het werk. Om de beurt bespraken we ons systeem en waren we cliënt of begeleider. Ik vroeg de vrouw met wie ik werkte wat ze me zou willen vertellen over haar genogram. Ze vertelde over haar gezin van herkomst, over grootouders en overgrootouders. Alles was duidelijk zichtbaar opgetekend. Ze vertelde ook over haar onvervulde kinderwens en ze gaf aan het jammer te vinden dat daarvoor binnen het genogram geen ‘tekentje’ bestond. Ik vertelde haar dat daar wel een tekentje voor bestaat en ik vroeg haar haar onvervulde kinderwens alsnog een plek te geven op het papier. Ze was zichtbaar geroerd hierdoor. Ze had het zo moeilijk gevonden dat iets wat zo groot is in haar bestaan geen plek kon krijgen in het systemisch geheel. En nu stond het er. Het bracht niet alleen op papier, maar vooral ook in haar zelf balans.
Ze vertelde verder hoe ze het gemis al wel had geïntegreerd in haar bestaan, hoe ze nu kon zien dat haar ongewild kinderloos zijn ook mooie kanten had, hoe het haar mogelijkheden gaf die ze anders niet zou hebben gehad. En terwijl ze dat zei, legde ze haar hand over het tekentje dat ze even daarvoor op het papier had gezet. Ik benoemde wat ik zag gebeuren en ook welk gevoel ik daarbij kreeg. Namelijk dat het leek alsof ze het gemis ‘goed wilde praten’. Alsof het belangrijk was te benoemen dat ze nu ook gelukkig en dankbaar is. Alsof daardoor het gemis er niet meer zou (mogen) zijn.
Ze had zelf ook gemerkt wat ze onbewust deed en ze herkende wat ik zei. Ze zag ineens dat dat niet nodig is. Dat het er allebei is en ook allebei zichtbaar mag zijn: het gemis, het verdriet, het onvervulde verlangen én de kracht die ze heeft om daarnaast haar leven in te vullen en te genieten van de dingen die er wél zijn.
Het genogram is een nieuwe tool binnen mijn aanbod. Een waardevolle aanvulling die, zoals ik nu zelf heb ervaren, niet alleen beweging kan brengen in een systeem dat vast lijkt te zitten, maar ook onverwachte en verhelderende inzichten kan geven.